De Uitvoeringsagenda Duurzaam Erfgoed (klik op de internetpagina op het symbool met de 4 pijltjes naar buiten) gaat over een aantal onderwerpen. Een daarvan betreft het op alle daken van monumenten en panden in rijksbeschermde stads- en dorpsgezichten in het volle zicht kunnen leggen van zonnepanelen zonder dat daarvoor een vergunning noodzakelijk is, al gelden er dan wel duidelijke regels voor, maar waar vervolgens geen handhaving voor wordt ingericht. Voordestad heeft daar problemen mee, maar is veel meer nog bezorgd over wat UNESCO daarvan vindt en vraagt zich ernstig af of de Uitvoeringsagenda in die zin een bedreiging vormt voor de werelderfgoedstatus van de grachtengordel. De Uitvoeringsagenda is nog niet in beton gegoten, eerst en vooral moet nog een Plan van Aanpak worden opgesteld. Voordestad wordt daar als erfgoedorganisatie bij betrokken.
Voordestad heeft op 23 augustus jl. een brief gestuurd aan het Bureau Werelderfgoed, hoeder van het Managementplan voor het UNESCO-Werelderfgoed: de grachtengordel. De tekst van de brief wordt hierna integraal weergegeven.
‘Het artikel in Het Parool van dinsdag 20 augustus jl. geeft goed weer wat de zorgen zijn van de Amsterdamse erfgoedorganisaties t.a.v. versoepeling van de regels bij verduurzaming van gebouwd erfgoed in Amsterdam. Met name in het Rijksbeschermd stadsgezicht in het Centrum, het UNESCO Werelderfgoed (de grachtengordel), dreigt dat verkeerd uit te pakken.
De Uitvoeringsagenda Duurzaam Erfgoed 2024-2026 maakt het mogelijk om, in het volle zicht, alle daken van monumenten en van gebouwen in beschermde stadsgezichten te voorzien van zonnepanelen. Tot nu toe zijn zonnepanelen daar alleen toegestaan als ze niet zichtbaar zijn vanaf de openbare weg.
Uit duurzaamheidsoverwegingen wordt aan deze regel getornd. De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) heeft daarvoor de aftrap gegeven (zie brochure ‘Zonnepanelen in beschermde stads- en dorpsgezichten’ mei 2023). De RCE stelt dat zonnepanelen in het zicht mogelijk zijn wanneer deze geen ernstige visuele verstoring vormen. Niet de zichtbaarheid is doorslaggevend, maar of die zichtbaarheid sterk verstorend is, met name op prominente plekken binnen het beschermde stads- of dorpsgezicht. En prominente plekken, daar hebben we er wel een paar van binnen het beschermd stadsgezicht. De gemeente gaat echter nog een stap verder door de zonnepanelen vergunningsvrij te maken en ‘alle daken’ daarvoor open te stellen.
Hoewel de Uitvoeringsagenda nog niet in beton gegoten is – er volgt nog een Plan van Aanpak – ligt het voor de hand dat de erfgoedorganisaties in het geweer komen. Het zou mooi zijn als ook het Bureau Werelderfgoed van zich laat horen, en niet alleen binnenskamers.
Ten eerste staat de beoogde versoepeling haaks op het conserverende karakter van de bestemmingsplannen in de binnenstad, waardoor de (Statement of) Outstanding Universal Value van de grachtengordel in het gedrang dreigt te komen. Bescherming daarvan is een opgave die voortvloeit uit de UNESCO-status. “Het vroegtijdig signaleren, onderzoeken en zo nodig melden bij UNESCO (via Nederlandse Staat) van ontwikkelingen die van invloed kunnen zijn op de SOUV.” is één van de taken van het Bureau Werelderfgoed, zoals vastgelegd in het Managementplan UNESCO Werelderfgoed van juli 2023 (pag. 40).
Ten tweede gaat het vergunningsvrij maken van zonnepanelen regelrecht in tegen het in het Managementplan verwoorde beleid dat “In het Rijksbeschermd stadsgezicht van de grachtengordel geldt dat vergunningsvrij bouwen niet mogelijk is” (pag. 36).
Er is niets mis mee dat er gezocht wordt ‘naar mogelijkheden om meer ruimte te geven aan de plaatsing van zonnepanelen op daken van historische panden en monumenten’ (pag. 64). Maar eerst de boel opengooien en er vervolgens van uitgaan dat burgers zich bij het vergunningsvrij verduurzamen aan de regels houden, is volgens ons een weinig kansrijk scenario.
Wij hopen dat het Bureau Werelderfgoed in actie komt en zijn benieuwd naar de mogelijkheden van het bureau om het tij te keren, in een onmiskenbaar complex krachtenveld. Wellicht kunnen er situaties worden beschreven waarin een vergunningplicht blijft voorgeschreven. Ook is een niet vrijblijvend systeem van toezicht en handhaving nodig, dat ervoor zorgt dat bij vergunningsvrij verduurzamen de regels worden nageleefd.
Wij gaan ervan uit dat het bureau actief betrokken is bij het opstellen van het Plan van Aanpak.
Met vereende krachten moet het mogelijk zijn om ruimte te bieden aan verduurzaming zonder dat dit ten koste gaat van de wezenlijke waarden van ons erfgoed, zodat we ook niet het gevaar lopen dat op termijn de UNESCO-status wordt ingetrokken.
Wij zijn altijd bereid tot nader overleg en samenwerking’.
